Dementia UK’nin uzman hemşirelerinden Helen Metcalfe ve Alzheimer’s Research UK’nin baş sağlık yetkilisi olan nörolog Prof. Jonathan Schott, hastalığın yalnızca belleği değil, davranışları, dili, görmeyi ve hatta kişilik özelliklerini de etkileyebileceğini vurguladı. Prof. Schott’a göre, “bellek dışında kalan bilişsel alanlar da demanstan etkilenebilir ve bazen kişi demansa sahip olmasına rağmen hafızasında belirgin bir bozulma olmayabilir.”
Uzmanlara göre demansın ilk işaretlerinden biri kişinin alışılmış sosyal davranışlarında görülen beklenmedik değişimler. Örneğin, başkalarının tabağından yemek almak gibi sosyal açıdan uygunsuz hareketler, başlangıç belirtileri olabilir. Yine benzer şekilde, tat tercihleri değişebilir; bazı bireyler belirli renk, koku ya da dokulara karşı ani bir tiksinti geliştirebilir ya da ağızda metalik bir tat hissedebilir.
Lewy cisimcikli demans (LBD) gibi bazı demans türlerinde görsel halüsinasyonlar yaygın olabilir. Bu halüsinasyonlar genellikle sessiz, küçük ve tehdit edici olmayan türdendir. Örneğin, bir halı üzerinde aslında olmayan bir kırıntıyı görmek gibi.
Yine LBD, Parkinson hastalığıyla bağlantılı olduğu için motor becerileri de etkileyebilir. Kişiler çatal-bıçak kullanmakta zorlanabilir ya da kendi başına yemek yiyemez hale gelebilir.
TOPLUMSAL DUYARLILIĞI KÖRELTEBİLİR
Frontal temporal demansın (FTD) farklı alt türleri ise davranış ve kişilik değişimleriyle ortaya çıkabilir. Bruce Willis’in de 2022’de teşhis aldığı bu nadir demans türü, kişinin empati yeteneğini, mizah anlayışını ve toplumsal duyarlılığını köreltebilir. İnsanlar daha önce komik buldukları şeyleri artık anlamsız bulabilir ya da uygunsuz şeylere gülebilir.
FTD’nin bir türü olan “davranışsal varyant FTD”, bazı bireylerde cinsel dürtülerin artmasına neden olabilir. Bu durum, kişilerin yakınlarına ya da yabancılara karşı rahatsız edici cinsel sözler söylemesine varan uygunsuz davranışlara yol açabilir.
Bir diğer alt tür olan “birincil ilerleyici afazi (PPA)” ise dil yetilerini etkiler. Prof. Schott, bu süreci “kişinin kişisel sözlük dağarcığını kaybetmesi” olarak tanımlar. Bu kişiler kelime bulmakta zorlanır ve genelleştirilmiş ifadelerle konuşurlar.
Alzheimer hastalığında da sık görülen bir belirti olan görsel algı bozuklukları, kişinin kalabalık yüzeylerde bir nesneyi bulmasını zorlaştırabilir. Daha nadir bir tür olan posterior kortikal atrofi, özellikle 50’li ve 60’lı yaşlardaki bireylerde görülür ve beynin arka kısmındaki hücrelerin dejenerasyonu ile karakterizedir.
DÜŞME DE DEMANSIN İLK SİNYALLERİNDEN
Uzmanlara göre düşme olayları da demansın ilk sinyallerinden biri olabilir. Derinlik algısı bozulduğu için kişi basamak olduğunu sandığı yerlerde yere basabilir ya da eşyalara çarpabilir.
Son olarak, kabus görmek ve uykuda aşırı hareketlilik de dikkat edilmesi gereken belirtiler arasında yer alıyor. Uzman hemşire Metcalfe, “Canlı rüyalar ve uykuda daha fazla hareket görmek, demansın erken evrelerinde sık rastlanan bulgulardandır” diyor.
Demansın erken teşhisi her ne kadar hastalığı durduramasa da, kişiye özel tedavi planlarının oluşturulmasına ve ilerlemenin yavaşlatılmasına olanak tanıyor. Bu nedenle uzmanlar, sadece hafıza kaybına değil, davranışsal ve duyusal küçük değişikliklere de dikkat edilmesi gerektiği konusunda uyarıyor.
